نخستین گام: شناخت واقعیت بدون پرده‌پوشی است و هیچ جامعه‌ای با انکار آسیب‌ها، سالم‌تر نمی‌شود. اعتیاد، خشونت، فقر، طلاق، حاشیه‌نشینی و نابرابری‌های آموزشی و شغلی، پدیده‌هایی جدا از هم نیستند؛ حلقه‌هایی از زنجیره‌ای‌اند که یکدیگر را تقویت می‌کنند. سیاست‌گذاری مؤثر زمانی آغاز می‌شود که این حلقه‌ها دیده شوند، نه اینکه هر کدام به شکل جزیره‌ای بررسی شوند.

هنوز هم در بسیاری حوزه‌ها هزینه «درمان آسیب» بیشتر از هزینه «پیشگیری» است. ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی، اشتغال پایدار، حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر، توسعه فضاهای فرهنگی و ورزشی و فعال‌سازی ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد، کم‌هزینه‌ترین و مؤثرترین نسخه مقابله با آسیب‌هاست؛ نسخه‌ای که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نیز آن را تجربه کرده‌اند.

خانواده؛ نخستین سنگر مقابله با بحران‌ها

فرسودگی اقتصادی، کاهش زمان گفت‌وگو، و فشارهای روانی، بنیان خانواده‌ها را ضعیف کرده است. تقویت خدمات مشاوره‌ای قابل‌دسترس، آموزش مهارت‌های ارتباطی به والدین، و توجه به نشاط اجتماعی خانواده‌ها، از مهم‌ترین ابزارهای مقابله با آسیب‌هاست. خانواده‌ای که قدرت تاب‌آوری دارد، جامعه‌ای مقاوم می‌سازد.

مدرسه و رسانه؛ دو کارخانه هویت‌سازی

مدرسه امروز فقط محل آموزش علوم نیست؛ میدان پرورش مهارت‌های زندگی است. آموزش تفکر انتقادی، مدیریت هیجان، مهارت گفت‌وگو و سواد رسانه‌ای، نسل آینده را مصون‌تر می‌کند.

از سوی دیگر، رسانه‌ها باید به جای تولید اضطراب و عادی‌سازی خشونت، الگوهای رفتاری سالم و امیدبخش را برجسته کنند. رسانه می‌تواند به اندازه یک سیاست ملی اثرگذار باشد—اگر مسئولانه عمل کند.

آسیب‌ها اغلب در خلأ شکل می‌گیرند؛ جایی که پیوندهای محلی از بین رفته و فضاهای عمومی کارکرد اجتماعی خود را از دست داده‌اند. سیاست‌های محله‌محور، از ایجاد مراکز فرهنگی و ورزشی تا تقویت شوراهای محلی و حضور فعال گروه‌های داوطلب، می‌تواند شبکه حمایت اجتماعی را بازسازی کند.

گزینه‌ای ضروری: نگاه ساختاری به جای سرزنش فردی

سال‌هاست بخشی از گفتمان عمومی تلاش کرده مسائل اجتماعی را به انتخاب‌های فردی تقلیل دهد؛ در حالی‌که هر آسیب، نتیجه تعامل مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، فرهنگی، روانی و شبکه‌ای است. تغییر نگاه از «مقصر» به «علت»، بزرگ‌ترین تغییر مثبت در مدیریت آسیب‌هاست.

در پایان باید گفت : مقابله با آسیب‌های اجتماعی نیازمند همکاری دولت، خانواده، مدرسه، رسانه و مردم است. نه برخوردهای مقطعی، و نه امید بستن به راه‌حل‌های کوتاه‌مدت، هیچ‌کدام نتیجه پایدار نمی‌دهد.

جامعه‌ای که آسیب‌های خود را بشناسد، برای آن برنامه‌ریزی کند و برای پیشگیری هزینه کند، آینده‌ای امن‌تر و پویاتر خواهد داشت.

نویسنده: پردیس سلیمانی